امام خمینی(ره) در آخرین روزهای عمر پر برکت خود به آیت الله مشکینی فرمودند: به فرزندان انقلابیم بفرمایید که تندروی عاقبت خوبی ندارد اگر آنان جذب حضرات آقایان جامعه مدرسین حوزه علمیه نشوند در آینده گرفتار کسانی خواهند شد که مروج اسلام آمریکایی هستند …
شناخت اسلام ناب
حضرت امام خمینی(ره) نمایشگر خط میانه و تفكر ناب اسلامی بودند. حضرت روح الله الموسوی الخمینی در یك زمان رشیدانه و قدرتمند در دو جبهه با تحجر و التقاط مبارزه كردند و الگوی زیبایی از عقلانیت انقلابی را برای تاریخ باقی گذاشتند. مسلم است كه امام خمینی توسعه دهنده فقه شیعه و بلكه احیاگر اندیشه حاكمیت دینی در دوران معاصر است و به مساله زمان و مكان به عنوان دو عنصر اساسی در فقه معاصر توجه داشتند ولی در عین حال یكی از شاخصه‌های اسلام ناب از منظر امام خمینی(ره) استناد فهم دینی به روش ریشه‌دار و تاریخی فقاهت سنتی در حوزه‌های علمی است كه در پیام ایشان به نام منشور روحانیت، از این روشمندی به التزام به فقه جواهری یاد شده است. حركت در خط اسلام ناب چونان گام برداشتن بر تار موی و سیر بر لبه شمشیر است. كوچك‌ترین افراط و تفریط موجب انحراف از صراط مستقیم خواهد بود. اعتراض جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به فتاوای آیت الله صانعی به معنای اعتراض به روشی ساختار شكن در فقه است كه بدون تبیین مبانی اصولی و روش اجتهادی خود پا را از چارچوب‌های روشن و ثوابت فقه جواهری فراتر گذاشته است.
سخن بر سر سرنوشت و آخرت عده زیادی از مسلمانان شیعه است كه از ایشان تقلید می‌كردند بنابراین شایسته است بدون هیچ گونه حب و بغض، پیش داوری و فارغ از مباحث دیگر به بررسی مبانی اظهار نظر جامعه مدرسین بپردازیم تا بتوانیم حجت شرعی را در این مساله برای خود و دیگران تمام كنیم.
شاید برخی گمان كنند كه نواندیشی‌ها و تحولات فكری امام خمینی(ره) با فتاوای آیت الله صانعی همسو بوده است و ایشان به جهت شاگردی امام خمینی(ره) در همان مسیر قدم برمی‌دارند در حالی كه مبانی نواندیشی مطرح شده از طرف امام خمینی(ره) كه بارها و بارها از طرف پژوهشگران و شاگردان ایشان تبیین شده است، با روح و روش حاكم بر فتاوای آیت الله صانعی متفاوت است.
واقعا دردناك است
مسلم است شنیدن و خواندن چنین اظهار نظری درباره شخصیتی كه سالها در جایگاه مرجعیت بوده بسیار دردناك است. دست كم مقلدان ایشان را دچار تردید در سرنوشت دینی خود می‌كند. ولی نمی‌توان با تعارف و كتمان حقایق، تلخی برخی واقعیت‌ها مخفی نمود. برای رسیدن به درمان باید دردها را شناخت. باید واقعیت‌ها پذیرفت و تلاش نمود از بحران‌های به وجود آمده با بصیرت و عقلانیت دینی گذر نمود تا با كمترین آسیب مواجه شد. نوشتار زیر تلاشی است برای روشنگری ابعاد مختلف نظر جامعه مدرسین حوزه علمیه قم درباره مرجعیت آیت الله صانعی.
بررسی فقهی راه‌های شناخت مرجع تقلید
در رساله عملیه مراجع در باب اجتهاد و تقلید برای شناخت مرجع تقلید سه راه بیان شده است:
1. خود انسان یقین كند مثل اینكه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را تشخیص دهد.
2. دو نفر عالم عادل كه می‌توانند مجتهد و اعلم كسی را تصدیق كنند به شرط آن كه دو نفر عادل دیگر با گفته آنان مخالفت ننماید.
3. عده‌ای از اهل علم كه می‌توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند و از گفته آنان اطمینان پیدا می‌شود، مجتهد یا اعلم بودن كسی را تصدیق كنند.
راه نخست نیازمند تخصص خود مقلد است یعنی شخص مقلد با علوم دینی و شیوه اجتهاد آشناست ولی هنوز به مرحله اجتهاد نرسیده و نیازمند مراجعه به مراجع تقلید است. چنین شخصی باید با استفاده از تخصص خود و مقایسه میان فتاوا و روش‌های اجتهادی علما خود به نتیجه برسد.
راه دوم اعتماد به شهادت دو نفر عادل است كه البته نباید شهادت معارض در بین باشد. برخی علما اضافه فرموده‌اند حتی شهادت یك نفر خبره قابل وثوق و اطمینان هم در این جا كافی است.
راه سوم را به عبارت‌های مختلف بیان كرده‌اند: برخی بیان فرموده‌اند كه در میان اهل علم و محافل علمی مشهور باشد به گونه‌ای كه انسان یقین پیدا كند او اعلم است.
برخی فرموده اند از هر راهی كه انسان به علم و یقین می‌رسد از جمله مراجعه به مجموعه‌ای از اهل علم.
برخی دیگر از فقها هم مراجعه به عدّ‌ه‌ای از اهل علم را به عنوان راهی عقلایی برای شناخت اعلمیت یا مرجعیت اشخاص معرفی كرده‌اند.
عده‌ای حتی شهرت و شیوع را هم به گونه‌ای كه برای انسان علم آور باشد، راهی برای شناخت مرجع تقلید بیان كرده‌اند.
با توجه به فتواهای صریح مراجع بزرگوار تقلید روشن می‌شود اگر مقلد خود توان شناخت مرجع تقلید را نداشت، یا شهادت دو نفر عادل یا یك نفر خبره موثق معارض داشت به راه‌های متعارف و عقلایی شناخت مرجع تقلید رجوع می‌كند كه اغلب مراجع تقلید بزرگوار در میان این راه‌ها مراجعه به گروهی از عالمان خبره و دین شناس را ذكر كرده‌اند.
جامعه مدرسین مشاور امین جامعه
بر اساس همین مبنای روشن فقهی بوده است كه تعداد قابل توجهی از فقهای حوزه علمیه قم دور هم جمع شده و بعد از تشكیل جامعه مدرسین حوزه علمیه قم مشاوره كارشناسی خود را به مومنان در این زمینه كه مهمترین مساله دینی شیعیان است ارایه می‌كنند. مسلما تشخیص مرجع تقلید وظیفه‌ای است به عهده مقلدان است. خود مقلد با استفاده از راه‌های مطرح شده باید به علم یا اطمینان برسد و مراجعه به نظر گروه كارشناسان خبره هم راهی است برای به یقین یا اطمینان رسیدن افراد.
اغلب مراجع تقلید كنونی و برخی مراجع فوت شده مانند آیت الله فاضل لنكرانی، سابقا عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه بوده‌اند. نكته جالب‌تر این است كه آیت الله صانعی خود نیز پیشتر عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بوده است. بنابراین در توان علمی و وزن شخصیتی اعضای جامعه مدرسان نمی‌توان تشكیك كرد.
البته سایت اطلاع رسانی جامعه مدرسین اعضای كنونی و اعضای سابق را در دو ستون جداگانه ذكر نموده و به شكل شفاف میان این دو دسته(اعضای كنونی و اعضای سابق) تفكیك نموده است تا مشخص باشد تصمیمات جدید جامعه توسط چه كسانی اتخاذ می‌گردد.
اظهار نظر نه عزل و نصب
همچنان كه در مباحث فقهی مطرح شده بالا ملاحظه فرمودید یكی از راه‌های شناخت مرجع تقلید مراجعه به گروهی از عالمان دین شناس است به گونه‌ای كه از اظهار نظر و مشاوره آنان برای انسان اطمینان به دست بیاید. از سوی دیگر برای همین عالمان نیز كتمان علم و اظهار نظر تخصصی خود حرام است. باید در موقعیت‌های حساس تاریخی با شجاعت نظرات خود را بیان كنند تا جامعه راه صحیح را پیدا كند. بنابراین جامعه مدرسین با معرفی مراجع محترم تقلید، به هیچ وجه كسی را نصب نكرده و با اعلام عدم صلاحیت شخصی برای جایگاه مرجعیت او را عزل ننموده است.
نگاهی تاریخی به عزل برخی مراجع تقلید
روشن شد كه بیانیه جامعه مدرسین اساسا عزل نبوده است ولی بیان نكته‌ای در این جهت نیز ضروری است: برخی ادعا كرده‌اند كه در تاریخ هیچ گاه مراجع از طرف كسی عزل نشده‌اند. متأسفانه چنین ادعایی واضح البطلانی چشم بستن دربرابر نمونه عینی تاریخ معاصر در انقلاب اسلامی است. آیا واقعا كسانی كه این مطلب را بیان كرده‌اند محاكمه، خلع لباس و عزل آیت الله شریعتمداری از مقام مرجعیت را با حكم رسمی دادگاه جمهوری اسلامی فراموش كرده‌اند؟ بر فرض اگر مجموعه‌ای سیاسی با ایجاد ارتباط با یكی از مراجع، از موقعیت دینی آن مرجع در جهت اهداف سیاسی خاص خود بهره‌برداری كرد و ایشان را به فضای مبارزه براندازانه با نظام كشاند و نظام بعد از تحمل و مدارا و سكوت فراوان به ناچار مجبور به برخورد قضایی با آن مرجع شد، آیا خلاف شرع انجام داده است؟ باید نظام در مقابل ایشان سكوت نماید؟
چند سال گذشته نیز برخی مراجع حوزه علمیه قم مانند آیات عظام تبریزی، وحید خراسانی، صافی گلپایگانی و … نسبت به دیدگاه‌های اعتقادی آیت الله فضل الله انتقادات تندی را مطرح كردند و اعتقاد خود را درباره مرجعیت ایشان اعلام كردند. هر چند به برخی مسایل حاشیه‌ای این مساله نقدهایی وارد است و چه این كه كسی دیدگاه علامه فضل الله را بپذیرید یا نظر دیگر مراجع بزرگوار تقلید را، به هر حال اعلام عدم صلاحیت مرجعیت از طرف خود مراجع یا علمای بزرگ حوزه در تاریخ بسیاری اتفاق افتاده است.
باید حساسیت‌های فقهی حوزه و واكنش‌های به هنگام عالمان بیدار دینی را در قبال انحرافات فكری پذیرفت و از آن استقبال نمود نه این كه با زدن انگ سیاسی بازی به واكنش‌ها، مساله را لوث نمود.
نگفته‌اند ایشان مجتهد نیست
هیچ كس ادعا نكرده است كه جناب آیت الله صانعی مجتهد نیست. بلكه اشكال روشن جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به برخی فتواهای شاذ و بلكه فتواهایی است به صراحت مصداق بدعت در دین به شمار می‌آید. بنابراین استناد به تایید اجتهاد ایشان از طرف امام خمینی(ره) و سپردن مسوولیت‌هایی كه منوط به احراز اجتهاد است به هیچ وجه نمی‌تواند توجیه گر فتواهای نادرست ایشان باشد. ایشان هم به عنوان شخصی مجتهد بر اساس مبانی خود (كه قابل نقد است) می‌توانند دیدگاه‌هایی را مطرح كنند ولی سخن بر این است كه چنین دیدگاه‌هایی قابلیت طرح توسط مرجع تقلیدی از شیعیان هست یا خیر؟
عدم دفاع فقهی مراجع و مجتهدان
فتاواهای ویژه جناب آقای صانعی روشن است. در این مقاله نیز قصد بررسی و بازنگری یا طرح و نقد فقهی این فتواها را نداریم. شاید مقلدان ایشان با این نوع فتواها بیشتر از بقیه آشنا باشند. نكته مهم این كه تا كنون هیچ یك از مراجع تقلید، فقهای شیعه یا حتی مدرسان سطوح عالی و خارج فقه و اصول از فتاوای ویژه آیت الله صانعی دفاع مستدل و مستند فقهی نكرده‌اند. نشریات تخصصی فقهی مختلفی در حوزه علمیه نگاشته می‌شود، سالانه پایان نامه‌های متعددی در مباحث مختلف فقهی نگاشته می‌شود ولی در این میان مشاهده نشده شخصیت قابل توجه علمی به دفاع از دیدگاه‌های خاص ایشان بپردازد.
حتی دفتر آیت الله منتظری بعد از فوت ایشان، آیت الله صانعی را به عنوان جانشین ایشان معرفی نكرد و جواز بقا بر تقلید میّت را مطرح كرده، مقلدان آیت الله منتظری را به باقی ماندن بر تقلید از ایشان دعوت نمود.
در پرسش‌هایی كه از دفتر برخی مراجع بزرگوار تقلید به عمل آمده اغلب مساله را به یقین و اطمینان مكلفان منوط كرده‌اند و خود از تعیین مصداق و مشخص كردن موضوع اختلافی پرهیز كرده‌اند. ولی مناسب است ولی اگر درباره برخی فتواهای مطرح شده از طرف آیت الله صانعی از دفتر مراجع سوال شود، روشن می‌گردد كه هیچ كدام دفاعی از چنین فتواهایی نخواهند نمود.
اجتهاد در برابر نص ممنوع است
بخشی از فتواهای ویژه آیت الله صانعی فتواهایی شاذ در مقابل فتاوای مشهور است. لی در بسیاری از موارد هیچ مسلمانی شیعه یا سنی چنین فتواهایی فقهی صادر نكرده است چون متن فتاوا مخالف نص صریح قرآن یا سنّت قطعیه است. بسیار روشن است كه «اجتهاد در برابر نص» ممنوع است. دایره و چارچوب اجتهاد، محدوده احكام گمانی است نه احكام یقینی شرع.
اگر برخلاف قرآن بود به دیوار بكوبید
برخی از این فتواها مخالف نص صریح قرآن است. احادیث فراوانی از اهل بیت به ما رسیده است كه مبنای بحث و گفتگوهای فراوان در دانش اصول فقه شده است و به عنوان روشی در شناخت احادیث صحیح از احادیث ساختگی مورد پذیر عالمان شیعه قرار گرفته است: عرضه روایت به قرآن. در این روایات قرآن به عنوان منبع معرفت اصیل دینی معرفی شده است. چون جریان‌های مختلف فكری و سیاسی برای رسیدن به اهداف خود دست به جعل حدیث زده بودند، اهل بیت(علیهم السلام) این روش را به دین شناسان شیعه معرفی كردند: اگر روایاتی وجود داشته باشد كه با محتوای قرآن سازگار نباشد، باید به دیوار كوبیده شود و اهل بیت(ع) از چنین احادیثی بی‌زاری جسته‌اند. این برخورد قاطع درباره روایاتی است كه به معصوم نسبت داده می‌شود تا چه رسد به فتوای فقهی مخالف قرآن كه برداشت مجتهد از كتاب و سنّت است. بنابراین اگر روزی مجتهدی با متن صریح قرآن یا سنّت قطعی پیامبر یا اهل بیت مخالفت نموده فتوایی برخلاف گویه‌های روشن قرآن و سنّت ارایه كند این فتاواها نه تنها اعتبار ندارد بلكه باید از آن برائت جست.
دیدگاه امام خمینی(ره) درباره ایشان
در برخی بیانه‌ها كه در دفاع از مرجعیت آیت الله صانعی صادر شده، به برخی جملات حضرت امام خمینی(ره) درباره ایشان استناد شده است. مسلما این جملات سالها قبل از صدور فتاوای اخیر آیت الله صانعی مطرح شده است. فتواهای ویژه آیت الله صانعی سالها بعد از رحلت امام خمینی(ره) صادر شده است. جالب این است كه بخشی از تأییدهایی كه از امام خمینی(ره) درباره ایشان مطرح شده، با توجه به موضع‌گیری سیاسی ایشان در مخالفت با منافقان بوده است. بنابراین برای شناخت نظر امام خمینی(ره) در امروز باید به مواضع ایشان و جریان حامی از ایشان در برابر مخالفان قسم خورده نظام جمهوری اسلامی در خارج از كشور توجه نمود.
یا ایستادگی در برابر بدعت یا نفرین الهی!
«هنگامی كه بدعت‌ها آشكار شد بر عالمان دینی واجب است دانش خود را آشكار كنند مستوجب نفرین الهی خواهند بود».
پیشوایان معصوم با بیان چنین احادیثی وظیفه سنگین پاسداری از اقالیم قبله و حساسیت نسبت به حفظ مرزهای تفكر دینی، به ویژه روشنگری بدعت‌ها را به عهده عالمان دینی گذاشته‌اند. در مقابل بدعت‌ها باید چون كوه ایستادگی كرد. در روایات كسی كه در بیان حق سكوت می‌كند به شیطان گنگ تشبیه شده است. این جا دیگر جایگاه مدارا و نرمش نیست. عبور از ثوابت قرآن و سنّت خط قرمز اندیشه دینی است. برخی گمان می‌كنند كه وظیفه عالمان دینی فقط شناخت متون دینی است. عالم دینی تنها قرآئت كننده متن دینی نیست. عالم دین پاسبان مرزهای تفكر دینی است. فریاد كشیدن و روشنگری در برابر انحراف‌ها وظیفه عالم دینی است. در شرایط فتنه كه حق با باطل آمیخته می‌شود اگر عالمان دینی سكوت كرده به وظیفه خود عمل نكنند مستوجب خشم و نفرین الهی خواهند بود. بنابراین بسیار طبیعی است مجموعه‌ای علمی و انقلابی مانند جامعه مدرسین حوزه علمیه در برابر دیدگاه‌های آیت الله صانعی موضع صریح و منتقد داشته باشد.
همه حق دارند نظر سیاسی بدهند
به اعتقاد نگارنده این سطور تمامی مراجع علاوه بر نقش پدر فكری و معنوی جامعه حق دارند دیدگاه سیاسی خود را در شرایط تعیین كننده مانند انتخابات یا اختلاف‌های سیاسی شدید داخلی و خارجی مطرح كنند. هر چند برخی اظهار نظرها به عنوان فتوای شرعی از طرف مراجع تقلید مطرح نمی‌شود، در برخی مسایل این دیدگاه ها و نظرات تشخیص مصداق و موضوع است كه به عهده مكلف است نه مرجع، ولی عده زیادی از مردم به ویژه مقلدان مراجع، با توجه به احترام و جایگاهی كه برای این بزرگان قائلند به نظرات‌شان توجه خاص دارند. طبیعی است كه مراجع تقلید در این اظهار نظرها الگوی تمام عیار مردم هستند و رفتار و گفتارشان معیار فرهنگ سازی دینی خواهد بود. اخلاق دینی جامعه بر اساس رفتار این بزرگان شكل خواهد گرفت.
بر همین اساس هم معتقدیم جناب آیت الله صانعی هم‌مانند هر شهروند دیگر حق اظهار نظر سیاسی داشته و دارند ولی متاسفانه ایشان نه تنها در مسایل سیاسی كه حتی در اختلافات فقهی خود با مراجع دیگر برخوردهای تند و دور از توقعی با برخی مراجع بزرگوار داشته‌اند. بدون اینكه بخواهیم مواضع و جهت‌گیرهای سیاسی ایشان را مورد بحث و بررسی قرار بدهیم فقط به یك موضع‌گیری ایشان اشاره كوتاه می‌كنیم. با تمام نقدهایی كه ایشان به شخص آقای دكتر احمدی نژاد داشته و دارند، تعبیر به حرامزاده و ذكر كنایه‌هایی كه بسیار بلیغ‌تر از تصریح بود، بار حقوقی و فقهی مشخصی دارد كه یقینا در شأن یك مرجع تقلید نیست.
رگه‌های جدایی دین از سیاست
متأسفانه گفتمان تفكر سكولار چنان در كشور ما رخنه كرده كه برخی بیانیه‌ها ناخواسته و نفهمیده رنگ و بوی سكولار را به خود گرفته است. عده‌ای از مدافعان مرجعیت آیت الله صانعی تلاش كردند كه جامعه مدرسین حوزه را گروهی سیاست باز معرفی كنند كه شایستگی اظهار نظر در این چنین مسایلی را ندارد. گویی اگر عالمی موضع‌گیری سیاسی كرد دیگر عالم دینی نیست!! در حالی كه اولا این مجموعه گروهی كاملا حوزوی و شناخته شده هستند و ثانیا حضور و روشنگری و اظهار نظر عالمان دینی در مسایل سیاسی با حفظ شوون و اخلاق و زی طلبگی مورد توصیه همیشگی امام خمینی(ره) بوده است. تمامی اعضای محترم جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، مجتهدانی فرهیخته و درد آشنا و استوانه‌های حوزه علمیه هستند و اعلام این دیدگاه به هیچ وجه روندی خلاف عرف حوزه‌های علمیه نبوده است. معمولا مردم برای شناخت مرجع تقلید به كارشناسان و خبرگان حوزوی مراجعه می‌كرده‌اند با توجه به صدور فتاوای ویژه آیت الله صانعی نیز این پرسش از جامعه مدرسین حوزه مطرح شده كه پاسخ داده‌اند. بنابراین هیچ گونه عزل یا نصبی در این زمینه صورت نگرفته است. عده‌ای تلاش دارند این مجموعه را گروهی سیاسی صرف بنامند در حالی كه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با نگاه انقلابی خود علاوه بر مواضع روشن سیاسی، مجموعه ای از فقهای دین شناس هستند كه سال ها محور تدریس دروس حوزوی بوده‌اند و اساسا شأن نخست این مجموعه اظهار نظر درباره مهمترین مناصب دینی است.
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هیچ گاه وامدار حكومت نبوده است. در هر جا كه دیدگاهی را قبول نداشته بیان كرده است. مواضع این جامعه در دوره‌های مختلف بیانگر استقلال جامعه مدرسین و التزامش به خط فكری ثابت خود می‌باشد.
اعضای جامعه مدرسین شناخته شده هستند
دفتر آیت الله صانعی اعلام كرده صبر می‌كند تا اعضای شركت كننده در جلسه برگزار شده برای این تصمیم و سطح علمی آنها را بشناسد و به دلیل ابهامات موجود در این زمینه فعلا اظهار نظر نمی‌كند. طبق اعلام انجام شده اغلب اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به این نظر رای داده‌اند. اسامی و زندگی نامه علمی و سیاسی تمامی اعضای سابق و كنونی این جامعه محترم در سایت جامعه مدرسین منتشر شده است و برای شناخت آنان نیازمند صبر نیست.
برای شناخت دقیق‌تر اعضای محترم به سایت جامعه مدرسین مراجعه بفرمایید:
پرهیز جامعه مدرسین از حاشیه‌های تفرقه آمیز
بنا به سخنان جناب آیت الله یزدی جامعه مدرسین به نیروهای امنیتی توصیه اكید داشته است كه مواظب باشند عده‌ای از این اظهار نظر دینی سوء استفاده نكنند و برای ایشان مزاحمت ایجاد نكنند و اساسا با محدودیت یا تعطیلی درس ایشان هم موافق نبوده‌اند. بنابراین مسوولان و اعضای جامعه مدرسین حوزه مخالفت خود را با هر گونه حركت نسنجیده و اختلاف برانگیز به صراحت اعلام كرده‌اند.
جان سخن
خلاصه كلام این كه جامعه مدرسین مجموعه‌ای از مجتهدان انقلابی و مستقل هستند كه متناسب به وظیفه دینی خود در عرصه های مختلف فكری و دینی نقش مشاوری امین را برای جامعه بازی كرده‌اند. البته نگارنده این سطور قصد ندارد كه تمامی مواضع این مجموعه را تأیید نماید بلكه خود نیز به برخی دیدگاه‌ها و روش‌ها نقدهایی دارد ولی به جد معتقد به حفظ حریم این نهاد ارزشمند و مشروعیت مواضع دینی این گروه از جمله اظهار نظر اخیر این بزرگواران درباره مرجعیت آیت الله صانعی می‌باشد.
در پایان مناسب است برای رفع هر گونه شبهه و دفع تهمت‌های مطرح شده درباره نظر اخیرجامعه مدرسین حوزه علمیه بار دیگر متن پرسش و پاسخ مذكور بازنگری شود:
سوال:
بسمه تعالی
جامعه محترم مدرسین حوزه علمیه قم
سلام علیكم
مرجعیت شیعه خورشید پر فروغی است كه در قرون متمادی همواره پشتیبان اسلام و خط راستین اهل بیت(علیهم السلام) بوده است. این مسئولیت خطیر همواره شایسته‌ی مردانی بوده است كه واجد شرائط شرعی مذكور در روایات ائمه اطهار (علیهم السلام) باشند نظر به اهمیت این موضوع و با توجه به پرسشهای مكرّر هموطنان درباره‌ی مرجعیت آقای حاج شیخ یوسف صانعی خواهشمند است آن جامعه محترم كه همواره مرجع تشخیص این موضوع بوده نظر خود را درباره‌ی مرجعیت ایشان اعلام فرمایند.
با سپاس جمعی از استادان و فضلای حوزه های علمیه
پاسخ:
بسم الله الرحمن الرحیم
با توجه به پرسشهای مكرّر مؤمنان، جامعه مدرسین حوزه‌ی علمیه قم براساس تحقیقات به عمل آمده در یك سال گذشته و پس از جلسات متعدد به این نتیجه رسیده است كه ایشان فاقد ملاكهای لازم برای تصدّی مرجعیت می‌باشد.
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
Sorry. No data so far.