بررسی عوامل موثر بر فروش یک فیلم

لیلا ربیعی- اگر سینما را یک هنر- صنعت- رسانه تعریف کنیم بدون شک ساختار صنعتی آن ایجاب می کند تا هنر هفتم با تجارت و اقتصاد، همبستگی معناداری داشته باشد.هیچ صنعتی بدون گردش پول و بازگشت سرمایه نمی توان مستقر شده و پیشرفت کند و صنعت سینما نیز از این قاعده مستثنی نیست. اندیشیدن درباره اقتصاد سینما و تدبر برای رسیدن به تمهیداتی برای فروش بیشتر فیلم نه یک کنش ضد روشنفکرانه که یک ضرورت عقلانی در صنعت سینماست و سینمای ایران به دلیل بحران مخاطب و گیشه بی رونق و بی رمق این صنعت به شدت به بازشناسی و آسیب شناسی آن نیازمند است.در این گزارش سعی می شود تا دیدگاه و نظردست اندرکاران مختلف سینما را درباره عوامل موثر بر فروش یک فیلم مورد بررسی قرار بگیرد. فیلم پرفروش فیلمی است که در امد آن از سرمایه اصلی به اضافه سود رسمی آن سرمایه از فاصله تولید تا نمایش بالا بزند. با این حساب در سینمای ایران اگر یک فیلم شهری معمولی، چهارصد میلیون تومان هزینه داشته باشد باید در تهران و شهرستان یک میلیارد تومان فروش کند تا بتوان به آن فیلم پرفروش گفت. اما چگونه یک فیلم، پرفروش می شود و چه عواملی بر فروش بالایی یک اثر سینمایی تاثیر می گذارد. مهرزاد دانش منتقد و نویسنده سینمایی در این باره معتقد است: « آنچه فروش یک فیلم را تعیین می کند در سه محدوده کلی می گنجد: نخست شمایل های جلوه گر مثل ستاره های فیلم، دوم لحن و گونه فیلم که در این ارتباط بیشتر می تواند روی ژانرهای کمدی ، ملودرام و اکشن حساب باز کرد و سوم ارتباطی که آن فیلم با حال و هوای زمانه و عصر خود برقرار می کند.
مسعود ده نمکی اگرچه فیلم های ساخت که از حیث سینمایی واجد ارزش های هنری و حرفه ای است اما نام او تا این لحظه به عنوان کارگردان پرفروش ترین فیلم تاریخ سینمای ایران ثبت شده است. او درباره دلیل فروش فیلم هایش می گوید :« آنچه استقبال از اخراجی های 2 را متفاوت از دیگر فیلم ها کردحرفش و دعوتش به وحدت ملی بود که به دل نشست. مخاطب شناسی و زبان شناسی مخاطب است که استقبال خاصی را به همراه می آورد.باید حرف متفاوت و غیرکلیشه ای و غیر تکراری زد. طنز و کمدی فقط گزندگی آن را تلطیف می کند.در این حالت،فیلم بین موقعیت جدی و کمدی در رفت و آمد است.ایجاد موقعیت های جدی و رئال و حرکت به سمت موقعیت های کمیک،باورپذیری را تشدید می کند و این به استقبال فیلم از سوی مخاطب می انجامد»
فریدون جیرانی نیز معتقد است:« ساخت فیلم تجاری فرمول بردار نیست.در دهه های مختلف همه به دنبال این فرمول بوده اند و پیدا نکرده اند. اگر این فرمول مشخص بود که همه راحت می توانستند این کار را بکنند. البته در یک دوره ای که الان هم جزو همان دوران است،آدم ها توانستند فیلم هایی با مشخصاتی خاص را به یک فروش معقول برسانند. اما این که چرا یک فیلم خیلی می فروشد مساله ای قابل بررسی است. اینکه برخی فیلم ها خوب فروخته اند ولی موج ساز و جریان ساز نبوده اند. بنابراین اینکه چگونه می شود فیلمی ساخت که ضرر نداد و چگونه به یک فروش نسبی رسید فرمول هایی دارد اما رسیدن به علت موفقیت و فروش بالای یک فیلم، فرمول بردار نیست.»
برخی تابو شکنی و عبور از خط قرمزها را دلیل اصلی فروش بالایی یک فیلم می دانند.لما جیرانی با این دیدگاه مخالف است و می گوید:« شکستن خط قرمزها واژه غلطی است. منظور شکستن تابوهای آن شرایط است. مثلا قیصر در زمانی ساخته شد که هیچ وقت قهرمان داستان نمی مرد.زخمی نمی شد، آدم نمی کشت اما قیصر آدم کشت و خودش هم توسط پلیس کشته شد. فروش بالای قیصر را باید در همین تابو شکنی ها دانست»
واقعیت این است که وقتی بحث فروش فیلم مطرح است همیشه پای سینماگران هم وسط است و باید آنها را در کنار تهیه کنندگان و پخش کنندگان فیلم جزء گروهی قرار داد که بیشترین نسبت را با فروش یک فیلم دارند. محمد رضا فرجی مسول سینماهای حوزه هنری در این باره معتقد است:«ساختارهای تکراری و قدیمی مطمئنا دیگر نمی توانند برای تماشاگران جذابیت چندانی داشته باشد.به همین دلیل فیلمی که پرداخت متفاوتی دارد فروش بیشتری هم خواهد داشت و بالطبع در اولویت اکران قرار می گیرد»
محمد رضا صابری مدیر سینما آفریقا و جوان در این باره اعتقاد دارد که احداث سینمای با کیفیت در هر جای کشور می تواند روی تعداد مخاطبان تاثیر خوبی داشته باشد . یعنی تفاوتی نمی کند که سینما در چه منطقه ای باشد. همین که کیفیت تصویر، صدا و امکانات موجود در سالن سینما قابل توجه باشد می تواند مخاطبان ثابتی را برای خود جذب کند.» مصداق عملی این سخن را می توان در صحبتهای علیرضا سعیدپور مدیر سینمای آزادی جستجو کرد که می گوید: « بر اساس آمار سال گذشته 18 درصد از فروش فیلم ها در تهران به سینما آزادی اختصاص داشت» با این حال سینمادارانی مثل سید موسی عباسی مدیر مجموعه اریکه ایرانیان هم هستند که بر این باورند که :« ممکن است فیلمی به دلیل نام کارگردان و یا بازیگرانش در هفته اول نمایش مورد توجه قرار بگیرد اما اگر داستان قابل توجهی نداشته باشد بعد از مدتی مخاطبانش کم خواهند شد». همچنین به گفته وی : « هرچه تعداد سوپراستارها و بازیگران شناخته شده یک فیلم بیش تر باشد، سینماگران علاقه بیشتری برای اکران آن دارند و بالطبع وقتی فیلمی در معرض اکران بیشتری هم قرار بگیرد از امکان و شانس بیشتری برای فروش برخوردار است.»
واقعیت این است که فروش صرفا یک پدیده سینمایی نیست و عوامل و شرایط فراسینمایی هم در بفروش شدن یک فیلم تاثیر می گذارد. اگر عناصری مثل فیلمنامه خوب،بازیگران ستاره و کارگردانی اثر را به عنوان عوامل درونی فروش یک فیلم فرض کنیم.آنوقت شرایط اجتماعی – سیاسی روز،فصل اکران و زمان و مکان آن را باید به عنوان عوامل خارجی و برون سینمایی در فروش یک فیلم دخیل بدانیم.فروش خوب یک فیلم، محصول برآیند این عوامل است و مانند خود سینما یک واقعیت جمعی است.