به مناسبت سالروز شهادت حضرت فاطمه(س)
وقتی رهبر معظم انقلاب امسال را سال «جهاد اقتصادی» نامیدند، برخی گمان كردند منظور ایشان «شدت بخشیدن به تلاش‌های اقتصادی» است. اگرچه افزایش تلاش‌های اقتصادی، یكی از اركان جهاد اقتصادی است، اما این تمام ماجرا نیست. اگر مسئله فقط همین بود، بسیاری از اقشار مردم مانند معلمان، دانش‌آموزان، اصحاب قلم، زنان خانه‌دار، پزشكان و پرستاران و … از دایره خطاب ایشان خارج می‌شدند. در حالی كه ایشان رهبر كل جامعه هستند و از آن‌جا كه نامگذاری‌های ایشان برای جهت‌دهی به سمت و سوی كارهای عموم جامعه است، طبیعتاً نامی را برنمی‌گزینند كه فقط به گروه خاصی مربوط شود.
برخی نیز تصور كردند كه منظور ایشان در درجه اول، اقشاری مانند كشاورزان و كارگران و صاحبان صنایع است و با توجه به عمومیت مخاطبان ایشان، بقیه نیز باید تا حدی كه می‌توانند وارد كارهای اقتصادی شوند. این نیز تلقی نادرستی است. در یك نظام مطلوب، هر كسی باید كار خود را انجام دهد و این‌كه مثلاً معلمان و پزشكان و … بخواهند وارد كارهای اقتصادی شوند، توصیه عاقلانه‌ای نیست.
پس مقصود چیست؟
به نظر می‌رسد ریشه بسیاری از این‌گونه تلقی‌ها این است كه واژه «جهاد» در این عبارت، درست مورد توجه قرار نگرفته است. این كلمه اگرچه در لغت به معنای «تلاش فراوان» است، اما در ادبیات دینی بار معنایی خاصی دارد و با اموری همچون استقامت، ایثارگری، اخلاص و … گره خورده است. در واقع به نظر می‌رسد كه مقصود ایشان آن است كه همه اقشار جامعه با «روحیه جهادی» به مسائل اقتصادی مربوط به زندگیشان توجه كنند.
این‌جاست كه ناصواب بودن اعتراض عده‌ای كه می‌گویند چرا مهمترین دغدغه رهبر دینی جامعه باید این‌گونه مطالب باشد، معلوم می‌شود: در قرآن كریم، یكی از مهمترین راه‌هایی كه منافقان برای ضربه زدن به حكومت دینی مطرح می‌كنند، ایجاد بحران‌های اقتصادی است. قرآن كریم از قول منافقان نقل می‌كند كه «آن‌ها می‌گویند اطرافیان پیامبر(ص) را در تنگنای اقتصادی قرار دهید تا پراكنده شوند» (سوره منافقون، آیه 7) طبیعتاً یك اقدام مهم مؤمنان برای خنثی كردن این اقدام منافقان در جامعه دینی آن است كه با روحیه جهادی، عرصه اقتصاد جامعه دینی را حفظ كنند.
مسئله جهاد اقتصادی از زاویه دیگری نیز در ادبیات دینی مطرح شده است. بی‌تردید یكی از مهمترین واجبات دینی كه پشتوانه به ثمر نشستن سایر واجبات است، «جهاد» است. قرآن كریم، در اكثر مواردی كه سخن از جهاد به میان آورده، جهاد اقتصادی (جاهدوا باموالهم) را در كنار حضور در جبهه جنگ (جاهدوا بأنفسهم) و بلكه مقدم بر آن ذكر كرده است. (نساء/95؛ انفال/72؛ توبه/20 و 44 و 81 و 88؛ حجرات/15) ضمناً می‌دانیم كه گرداندن امور جبهه‌های جنگ فقط وظیفه و كار افراد نظامی نیست، بلكه در اسلام، جهاد به ویژه اگر شرایط دفاع از نظام و جامعه اسلامی مطرح باشد، بر همگان واجب است؛ چنان‌كه در دوره دفاع مقدس نیز جبهه‌ها را عمدتاً همین بسیجیان (نیروهای مردمی) پر كرده بودند.
عرصه جهاد، عرصه حضور همگانی
بدین ترتیب، اگر اسلام جهاد اقتصادی را هم‌رتبه با حضور در جبهه‌های جنگ معرفی می‌كند و با توجه به این‌كه حضور در جبهه‌های جنگ برای دفاع از جامعه و نظام اسلامی بر همگان واجب است، بنابراین عرصه جهاد اقتصادی نیز عرصه حضور همگان است. البته باید توجه داشت كه در جنگ این‌گونه نبود كه همگی افراد اسلحه بردارند و در متن عملیات شركت كنند، بلكه عده‌ای مشغول برنامه‌ریزی و هدایت بودند، عده‌ای در قسمت تداركات مشغول بودند، عده‌ای به مجروحان رسیدگی می‌كردند، عده‌ای سنگر یا پل می‌ساختند و… اما آنچه كه در همه مشترك بود، آن روحیه جهادی و اخلاص و ایثار بود، نه اسلحه به دست گرفتن. در عرصه جهاد اقتصادی نیز نباید گمان شود تنها كار ممكن، انجام فعالیت‌های اقتصادی است.
در این جهاد وظایف كسانی كه در متن فعالیت‌های اقتصادی هستند، معلوم است اما كسانی كه اصلاً ماهیت شغل و برنامه زندگیشان، اقتصادی نیست، چه كارهایی می‌توانند انجام دهند؟ این‌جاست كه سیره حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها كه به لحاظ مشاغل موجود در ادبیات امروزی، او را یك «زن خانه‌دار» باید به حساب آورد، می‌تواند راه‌گشای ما باشد. در این‌جا از باب نمونه با نقل چهار حكایت از زندگی ایشان، به چهار عرصه از مصادیق جهاد اقتصادی ایشان اشاره می‌شود:
1- در اسلام، نفقه زن (یعنی تأمین مسائل اقتصادی زن) برعهده شوهر اوست. بنابراین یكی از محل‌های بروز جهاد اقتصادی حضرت، نحوه مطالبه وی از شوهر است كه سعی می‌كند با سخت گرفتن بر خود كوچك‌ترین فشاری بر همسرش نیاید. از امام باقر علیه‌السلام نقل شده است كه: «حضرت فاطمه(س) كارهای خانه و آرد كردن گندم و نان پختن و جارو كردن را عهده‌دار شد و حضرت علی(ع) آنچه به بیرون خانه مربوط بود، مانند جابه‌جا كردن هیزم و آوردن گندم. روزی به حضرت زهرا(س) گفت: آیا در خانه چیزی [برای خوردن] داریم؟ حضرت فرمود: قسم به خدایی كه حق تو را عظیم داشت، سه روز است كه چیزی نداریم تا برایت بیاورم. امیرالمؤمنین(ع) فرمود: پس چرا مرا خبر نكردی؟ فرمود: پیامبر(ص) از این‌كه از تو چیزی بخواهم مرا برحذر داشت و فرمود: از پسرعمویت چیزی نخواه مگر این‌كه خودش برایت بیاورد…» (بحار‌الانوار، ج43، ص31)
2- یكی از مصادیق جهاد اقتصادی كه كاملاً عمومیت دارد، برداشتن بار مشكلات اقتصادی از دوش ناتوانان جامعه است. همگان حكایت سه روز، روزه گرفتن حضرت زهرا(س) و بقیه اهل خانه ایشان را خبر دارند كه در همان زمان یتیم و مسكین و اسیری به ایشان مراجعه كردند و هرسه شب، افطار خود را به آن‌ها بخشیدند بدون این‌كه چشم‌داشت هیچ گونه تشكر و پاداشی از آن‌ها یا از جامعه داشته باشند و آیات سوره انسان در شان آن‌ها نازل گردید.(سوره انسان، آیات8-9)
3- یكی دیگر از مصادیق جهاد اقتصادی در سیره حضرت زهرا(س) پشتوانه قرار دادن دارایی خود برای رفع مشكلات حكومت دینی است و این امری است كه قبل از ایشان مادرش خدیجه(س) انجام داده بود. حضرت زهرا(س) چنان برای رفع نیاز حكومت پیامبر(ص) با تمام وجود آماده بود كه در موارد متعددی كه كسی برای مشكل اقتصادی خود به پیامبر، یعنی به حاكم جامعه دینی مراجعه می‌كرد و پیامبر(ص) خود نمی‌توانست مشكل او را حل كند، او را به حضرت زهرا(س) ارجاع می‌داد. از باب نمونه، می‌توان به حكایت مفصلی اشاره كرد كه امام باقر(ع)، از قول جابر بن عبدالله انصاری برای فرزند خویش امام صادق(ع) نقل كرده‌اند كه جابر گفت:
«روزی نماز عصر را همراه پیامبر خواندیم و هنوز متفرق نشده بودیم كه پیرمردی از مهاجران كه از شدت پیری و ضعف به زحمت راه می‌رفت به سمت ما آمد و پیامبر احوالش را جویا شد. او گفت ای پیامبر خدا گرسنه‌ام سیرم كن، برهنه‌ام مرا لباسی بپوشان، فقیرم دستم را بگیر. حضرت فرمود من چیزی ندارم كه به تو بدهم اما این مقدار هست كه بتوانم تو را به كسی كه اهل خیر باشد راهنمایی كنم. پس به خانه كسی برو كه خدا و رسولش را دوست دارد و خدا و رسول هم او را دوست دارند. كسی كه خدا را بر خویش مقدم می‌دارد، به خانه فاطمه برو. آن فرد با راهنمایی عمار به خانه حضرت زهرا می‌رود و عرض حال می‌كند و حضرت تنها گردنبند خود را كه آن هم هدیه دختر عمویش (دختر حضرت حمزه) بوده به او می بخشد و…» (بحار‌الانوار، ج43، ص56-58)
4- مصادیق جهاد اقتصادی حضرت زهرا(س)، تنها در سخت گرفتن بر خود و انفاق اموال خلاصه نمی‌شود، بلكه ایشان از دارایی‌های اقتصادی خود در مسیر مبارزات سیاسی نیز استفاده می‌كرد. نمونه بارز آن را پس از رحلت پیامبر(ص) در جریان فدك می‌توان مشاهده كرد. پیامبر اكرم(ص) با توجه به روحیه‌ای كه از حضرت زهرا سراغ داشت، باغات فدك را كه طبق آیه انفال (سوره انفال، آیه1) به حضرت زهرا بخشیده بود و حضرت هم آن را صرفاً در راه رفع نیاز مستنمدان جامعه مصرف می‌كرد. پس از رحلت پیامبر و جریاناتی كه پیش آمد، خلیفه اول فدك را به عنوان اموال حكومتی تصاحب كرد. حضرت در دو خطبه مفصل، فدك را بهانه‌ای برای نقد مشروعیت حكومت خلیفه اول قرار داد و با این اقدام خود نشان داد كه چگونه می‌توان دارایی‌های اقتصادی خویش را در مسیر اصلاح سیاسی جامعه و روشنگری قرار داد.
همه این‌ها شواهدی است كه جهاد اقتصادی امری نیست كه مخاطب آن صرفاً سرمایه‌داران یا تولیدكنندگان و امثال آن‌ها باشند، بلكه هر شخصی، حتی یك زن خانه‌دار هم آن مقدار كه زندگیش با اقتصاد ارتباط برقرار می‌كند، می‌تواند در عرصه این جهاد مشاركت جدی داشته باشد و نقش‌آفرین گردد. اگر به تعبیر قرآن كریم، منافقان می‌پندارند كه با ایجاد مشكلات اقتصادی می‌توانند نظام دینی را زمین بزنند، ما هم باید با جهاد اقتصادی خویش، پندار آن‌ها را نقش بر آب كنیم.
Sorry. No data so far.