هفتم ذیحجه هر سال مصادف با سالروز شهادت امام باقر (ع) است، امامی که در سال ۱۱۴ هجری قمری به شهادت رسید و در قبرستان بقیع، در جوار پدر و جد بزرگوارش امام سجاد (ع) و امام حسن مجتبی (ع) به خاک سپرده شد. ضمن عرض تسلیت شهادت آن حضرت، خصوصیات رفتاری آن حضرت در خانواده و سیره امام باقر (ع) در تربیت فرزندان را مرور می‌کنیم.
مقدمات
امام باقر (ع) در برخی روایات علاوه بر توجه به ایجاد زمینه‌های مناسب قبل از ازدواج و قبل از تولد فرزند، به مسائل تربیتی از روزهای آغازین تولد اشاره کرده و نکات مهمی را سفارش کرده‌اند. مانند گفتن اذان و اقامه در گوش راست و چپ کودک، عقیقه کردن و انتخاب نام نیکو، تاثیر شیر مادر در تربیت که در این موارد نقش مادر مهم‌تر است. اما از دوران نوجوانی نقش پدر به ویژه در مورد پسران از اهمیت بیشتری برخوردار است.
محبت به کودکان
نیاز کودکان به محبت از ضروری‌ترین نیازهای عاطفی است که می‌توان با بوسیدن، در آغوش گرفتن، گفتن جملات زیبا و محبت‌آمیز، خریدن هدیه و اسباب بازی، همبازی شدن با آن‌ها و کارهایی از این قبیل به نیازهای عاطفی کودک پاسخ داد.
این مسائل را امام باقر (ع) در مورد فرزند کوچک خود امام صادق (ع) رعایت می‌کرد. محمد بن مسلم نقل می‌کند که در خدمت امام باقر (ع) بودم که در این هنگام فرزند (خردسالش) جعفر (ع) وارد شد و در دستش عصایی بود که با آن بازی می‌کرد. امام باقر (ع) او را به گرمی در آغوش گرفت و به سینه خود فشرد و خطاب به او فرمود «پدر و مادرم فدایت…» در این هنگام جعفر (ع) خندید.
ستایش از فرزند صالح
تشویق و ستایش از کارهای نیک فرزندان موجب احساس موفقیت و باعث ایجاد انگیزه قوی در تکرار آنهاست؛ به ویژه اگر در موقعیت مناسبی صورت گیرد.
طاهر یکی از اصحاب امام باقر (ع) نقل می‌کند که در محضر امام نشسته بودم که فرزندش جعفر (ع) وارد شد. امام باقر فرمود «او بهترین مخلوقات خداوند است.» حضرت نزد اصحاب خود فرزندش را با جملاتی بسیار نیکو مورد محبت و تشویق قرار داد.
نصیحت فرزند
والدین با این صحبت‌ها و نصیحت‌ها علاوه بر این که رهنمودهای مهم و تجربه‌های باارزش خود را ره توشه فرزندان خویش می‌کنند؛ زمینه ایجاد روابط صمیمی را نیز فراهم می‌آورند و به فرزندان نزدیک می‌شوند و ضمن آگاهی از مشکلات آن‌ها، در حل آن نیز به فرزندان یاری می‌رسانند.
نکته مهمی که باید در نظر داشت این است که پدر و مادر باید رابطه دوستانه و صمیمی با فرزندان داشته باشند ولی دوست نباشند؛ همانطور که دوست رابطه صمیمی دارد ولی پدر و مادر نیست. جایگاه دوست با جایگاه پدر و مادر یکی نیست و همچنین دوست، مهم‌تر از پدر و مادر نیست. بنابراین پدر و مادر باید با هوشیاری کامل ضمن حفظ ابهت و شخصیت خود در نزدیک شدن به فرزندان و ایجاد رابطه صمیمی با آن‌ها بکوشند و ضمنا فرزندان، ضمن رعایت ادب و احترام والدین، با آن‌ها صمیمی باشند.
در بسیاری از روایات آمده است که امام باقر (ع) فرزندانشان را به صورت فردی یا جمعی خطاب کرده و نصیحت‌هایی مشفقانه می‌فرمودند. مثلا می‌فرمود «فرزندم از کسالت و اندوه بپرهیز که این دو کلید هر شری است».
سفیان ثوری از امام صادق (ع) خواست تا او را نصیحت فرماید. امام ششم (ع) فرمود:ای سفیان! پدرم مرا به سه چیز سفارش و از سه چیز برحذر می‌داشت. از جمله سفارشات این بود که فرزندم، هر کسی که با رفیق بد همراه شود؛ سالم نمی‌ماند و هر کسی که در محل‌های اتهام برود؛ مورد اتهام قرار می‌گیرد و هر کسی که بر زبان خود کنترل نداشته باشد؛ پشیمان می‌شود.
ایجاد آرامش در خانواده
بی‌تردید روابط خوب والدین با هم و نوع رفتار آن‌ها با فرزندان در ایجاد فضای مناسب و آرام بعنوان زمینه خوشبختی و پیشرفت و رسیدن به آرزو‌ها بسیار مهم است و برعکس نزاع‌های خانوادگی و اختلاف والدین و نبودن صمیمیت و آرامش، علاوه بر ایجاد فضای اضطراب و یاس، موجب عدم اعتماد به نفس در فرزندان، دوری از خانواده، افتادن در دام‌های اجتماعی و به مخاطره انداختن تربیت فرزندان می‌شود.
پیامدهای مثبت روابط خوب و پیامدهای منفی روابط سرد بر همه اعضای خانواده تاثیر دارد. امام باقر (ع) سفارش می‌کند که در خانواده علاوه بر اینکه احسان و نیکی و خوشرفتاری لازم است؛ بلکه باید این خوشرفتاری را به بهترین وجه ممکن ابراز کرد. لذا می‌فرماید «هر کسی که با روشی نیکو و پسندیده به همسر و فرزندان خود نیکی کند عمرش طولانی می‌شود.»
عمل کردن به گفته‌های خود
در خانواده آنچه بیش از گفتار و نصیحت تاثیر دارد؛ عمل است. اساسی‌ترین عامل تربیت در سیره معصومین (ع) و مهم‌ترین راز موفقیت آن‌ها در خانواده، عمل و رفتار آن‌ها بود. آن بزرگواران با پایبندی به گفتار و نصایح خود، بهترین الگوی رفتاری برای فرزندان و خانواده و اصحاب خویش بودند. مثلا اگر پدر خانواده در حضور فرزندان و همسر خود صدقه دهد یا در انجام واجبات دینی کوشا باشد یا نماز اول وقت بجا آورد؛ تاثیر آن و الگو شدن این رفتار سریع‌تر از آن است که فقط آن‌ها را به این امور سفارش کند.
فرزند بزرگوار امام باقر (ع) نقل می‌کند که «روزی بر پدرم وارد شدم و مشاهده کردم که هشت هزار دینار طلا به تهیدستان مدینه صدقه داده و اهل خانه‌ای را که تعداد آن‌ها به ۱۱ نفر می‌رسید آزاد کرده است.»
در روایتی دیگر نیز امام صادق (ع) می‌فرماید: من پیوسته رختخواب پدرم را پهن می‌کردم و منتظر می‌ماندم تا ایشان به رختخواب بروند و بخوابند و سپس بر می‌خاستم و به رختخواب خود می‌رفتم. شبی آن حضرت تاخیر کرد و من درپی پیدا کردن او به مسجد رفتم. در حالی که مردم خواب بودند او را در حال سجده دیدم و غیر از او کسی در مسجد نبود. من صدای او را می‌شنیدم که (دعا) می‌فرمود… «
Sorry. No data so far.