دکتر جواد محمدی در یادداشتی آورده است: همان گونه که در مقدمه متن نقشه جامع علمی کشور اشاره شده است پیشرفت همه جانبه در علم نیازمند ترسیم نقشه راهی است که در آن نحوه طی مسیر، منابع و امکانات لازم، تقسیم کار در سطح ملی و الزامات طی این مسیر به طور شفاف و دقیق مشخص شده باشد.
در بین حوزههای مختلف علمی در نقشه جامع علمی کشور گروه علوم انسانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و دلیل آن تأثیر شگرف رشتههای این گروه بر مشرب فکری و فرهنگی جامعه است. همچنین بررسی راهکارهای تقویت ارزشهای دینی- اخلاقی جامعه از یک نگاه علمی در حوزه علوم انسانی قرار می‌گیرد.
رشتههای علوم انسانی از آن جهت حائز اهمیت هستند که شیوه حرکت در مسیر پیشرفت و یا به عبارت دیگر تدوین مبانی و ارزشهای بنیادین نقشه جامع علمی کشور و حتی با کمی اغماض ترسیم الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت از طریق متفکرین این حوزه صورت می‌پذیرد و بدیهی است ضعف و یا انحراف بسترهای فکری در این حوزه می‌تواند به انحراف در مسیر تفکر و حرکت جامعه منجر شود. در جای جای نقشه، توجه به علوم انسانی در پیشرفت علمی کشور دیده می‌شود.
درسالهای اخیر نیز بحث تحول در علوم انسانی مورد توجه متفکران حوزه و دانشگاه قرار گرفته است. ارتقاء سطح مطلوب تولید علم در علوم انسانی بر اساس مبانی اسلامی و نیازهای بومی؛ بند هفتم اهداف بخشی نظام علم، فناوری و نوآوری کشور را تشکیل می‌دهد.
یکی از اقدامات ملی در راهبرد کلان ۵ حمایت از شبکه سازی دانشمندان و مؤسسات تحقیقاتی دینی در حوزههای مختلف دانش خصوصاً علوم انسانی است. از دیگر اقدامات مرتبط با علوم انسانی در این نقشه می‌توان به تقویت جایگاه رشتههای علوم انسانی و معارف اسلامی در نظام آموزش و پرورش و جهت دهی نخبگان به سمت تحصیل در این حوزه‌ها از طریق ارتقای کیفی محتوا و شیوه‌های آموزشی (راهبرد کلان ۶)، بهره گیری از فرصتهای جهانی و توانمندیهای ملی برای توسعه و تعالی حوزه علوم انسانی و اجتماعی بر اساس مبانی بینشی و ارزشی اسلام (راهبرد کلان ۹) اشاره کرد.
۹ راهبرد ملی و ۳۱ اقدام در راهبرد کلان با عنوان متحول سازی و ارتقای کمّی و کیفی در علوم انسانی و هنر مبتنی بر معارف اسلامی به طور خاص به مبحث ارتقای علوم انسانی پرداخته‌اند.
از جمله راهبردهای ملی مطرح شده در این زمینه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• گسترش گرایشهای میان رشتهای در درون علوم انسانی و بین رشتههای علوم انسانی با سایر علوم، بر اساس نگرش اسلامی با رویکرد رفع نیازهای علمی و اجتماعی
• ایجاد ساختارهای خاص حمایت از توسعه کیفی علوم انسانی و معارف اسلامی
• توسعه و بومی سازی هنر و علوم انسانی کاربردی و متناسب سازی رشتههای آن‌ها با نیازهای واقعی کشور
همچنین برخی از اقدامات ملی طرح شده در این راهبرد کلان عبارتند از:
• توسعه پژوهشهای بنیادی معرفتی در حوزه علوم انسانی مبتنی بر مبانی اسلامی و ارائه تولیدات علمی آن‌ها به جهان
• حمایت از تأسیس انجمن‌ها و پژوهشگاه‌ها و قطبهای علمی مشترک بین حوزه و دانشگاه به منظور شکل گیری و تکوین دیدگاه‌ها و نظریات اسلامی در حوزه علوم انسانی
• ایجاد سازوکارهای تشویق نظریه پردازان در حوزههای علوم انسانی و معارف اسلامی و انتشار دستاوردهای آنان
• بازنگری در توسعه کمی و کیفی رشتههای علوم انسانی و میزان پذیرش دانشجو بر اساس نیازهای جامعه و وجود فرصتهای شغلی
در این مقاله سعی خواهد شد وضعیت گروه علوم انسانی در قالب چند شاخص ترسیم و ارائه شود. این امر با کمک چند شاخص صورت خواهد گرفت. شاخصهای انتخابی در این نوشتار به ترتیب ذیل هستند:
تعداد طرحهای تحقیقاتی در گروههای مختلف
نمودار ۱ تعداد طرحهای تحقیقاتی در گروههای علمی مختلف در سال ۱۳۸۷ را نشان می‌دهد. گروه علوم انسانی در بین پنج گروه علمی با ۵/۱۹ درصد توانسته است از نظر مجموع طرحهای تحقیقاتی رتبه سوم را کسب کند. گروه فنی و مهندسی با ۲۶ درصد در بین این گروه‌ها بیشترین تعداد طرحهای تحقیقاتی را دارا است.
نمودار ۱ – تعداد طرحهای تحقیقاتی در گروههای علمی مختلف در سال ۱۳۸۷
تعداد مجلات علمی معتبر به تفکیک گروه
گروه علوم انسانی از نظر تعداد مجلات معتبر علمی در بین گروههای علمی وضعیت برتری دارد. در گروه علوم انسانی تعداد ۳۳۹ مجله علمی – پژوهشی و علمی – ترویجی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مجوز علمی دریافت کرده‌اند. اختلاف تعداد مجلات در این گروه با گروههای دیگر بسیار زیاد است. این گروه با ۴۴ درصد بیشترین تعداد مجلات و گروه علوم پایه با ۷ درصد کمترین تعداد مجلات علمی کشور را دارند.
نمودار ۲ – تعداد مجلات علمی دارای مجوز به تفکیک گروه در سال۱۳۸۹
نمودار ۳ – درصد مقالههای گروههای مختلف از کل مقاله ها
درصد مقالههای گروههای مختلف از کل مقاله‌ها
نمودار ۳، درصد مقالههای منتشرشده در مجلات علمی – پژوهشی و علمی – ترویجی کلیه گروههای علمی را نشان می‌دهد. گروه علوم انسانی از نظر تعداد و درصد مقالههای منتشرشده در مجلات علمی در رتبه دوم نمودار یعنی بعد از گروه علوم پزشکی قرار دارد. هر چند این گروه، تعداد بیشتری از مجلات را در مقایسه با گروه علوم پزشکی دارد ولی متاسفانه مشاهده می‌شود که درصد مقالات منتشرشده آن در مقایسه با گروه علوم پزشکی کمتر است.
نمودار ۴ – تعداد تولیدات علمی در مجلات معتبر داخلی و بین المللی در سال ۱۳۸۷
وضعیت انتشار تولیدات علمی در مجلات معتبر بینالمللی
نمودار ۴ نشان می‌دهد تعداد تولیدات علمی گروه علوم انسانی در مجلات داخلی تنها کمتر از گروه علوم پزشکی است ولی تولیدات علمی گروه علوم انسانی در مجلات معتبر بینالمللی در مقایسه با دیگر گروه‌ها بسیار کمتر است، به طوریکه این گروه در سال ۱۳۸۳ فقط ۷/۱ درصد از تولیدات علمی بینالمللی کشور را در بین کلیه گروههای علمی به خود اختصاص داده است. این درصد با توجه به تعداد پژوهشگران، دانشجویان و اعضای هیأت علمی در این گروه بسیار ناچیز است.
نمودار ۵ – درصد محققان، درصد مقالات منتشره در مجلات علمی داخل و درصد تولیدات علمی در مجلات معتبر بین المللی
نمودار ۵ نشان می‌دهد درصد محققان، درصد مقالات منتشره در مجلات علمی داخل و درصد تولیدات علمی در مجلات معتبر بین المللی با اختلاف زیادی در گروههای علمی مختلف روبروست. بررسی توزیع محققان در گروههای تخصصی در کنار مقالات منتشره آن‌ها نشان می‌دهد که توزیع مقالات منتشره در این گروه‌ها اختلاف زیادی با توزیع محققان دارد. با اینکه حدود ۷ درصد از محققان کشور در رشته علوم پزشکی هستند ولی حدود ۲۶ درصد از تولیدات علمی ایران در سطح بین المللی و ۳۹ درصد از مقالات منتشره در مجلات داخلی متعلق به این رشته است.
همچنین در گروه علوم پایه، درصد تولیدات علمی منتشره در مجلات معتبر بین المللی حدود سه برابر درصد محققان این گروه از کل محققان است. در گروههای فنی و مهندسی و علوم کشاورزی درصد محققان بیشتر از درصد مقالات منتشره به تفکیک است. در گروه علوم انسانی درصد مقالات منتشره در مجلات داخلی بیشتر از درصد محققان ولی درصد تولیدات علمی بین المللی بسیار کمتر از درصد محققان در این گروه است.
نتیجهگیری
بررسی وضعیت گروه علوم انسانی در چند شاخص عملکردی سامانه علم و فناوری کشور نشان می‌دهد که این گروه از نظر تعداد مجلات علمی- پژوهشی و علمی- ترویجی و تعداد مقالههای منتشرشده در آن‌ها از وضعیت مطلوبی برخوردار است. درصد بسیار بالایی از مجلات و مقالههای علمی- ترویجی در گروه علوم انسانی منتشر می‌شود.
وضعیت گروه علوم انسانی در زمینه تعداد تولیدات علمی در مجلات معتبر بینالمللی بسیار متفاوت از تولیدات علمی داخلی است. این گروه، کمترین درصد تولیدات علمی ایران را در مجلات معتبر بینالمللی به خود اختصاص داده است. بررسی توسعه علوم به تفکیک گروههای علمی مختلف نیز نشان می‌دهد که گروه علوم انسانی همانند بقیه گروه‌ها از نظر درصد محققان، درصد مقالههای منتشرشده داخلی و خارجی از توازن برخوردار نیست.
در مجموع، این ارزیابی نشان می‌دهد که گروه علوم انسانی در مقایسه با دیگر گروههای علمی از برتری خاصی برخوردار نیست ولی با توجه به نیروهای بالقوه خود در مقایسه با دیگر گروههای علمی، توانایی و ظرفیت پیشرفت زیادی دارد. بر این اساس امید است با تاکیدات نقشه جامع علمی کشور و تحقق آن شاهد ارتقای جایگاه علوم انسانی در کشور باشیم.
Sorry. No data so far.