مهدی نور محمد زاده
مقدمه
کتاب «نورالدین پسر ایران» چندی پیش به عنوان ششصدمین کتاب از مجموعه خاطرات رزمندگان اسلام توسط انتشارات سوره مهر منتشر و رونمایی شد.«سید نورالدین عافی» یکی از رزمندگان دلیر آذربایجانی است که خاطرات تلخ و شیرین ایشان در مدت ۷۷ ماه حضور داوطلبانه در جبهه، به همت سرکارخانم معصومه سپهری ثبت و به رشته کلمات تبدیل شده است.این کتاب در همین مدت کوتاه توانسته نظر اهالی فرهنگ و هنر پایداری را به خود جلب کند.قابلیت های روایی و ادبی این کتاب که بی شک سهم مهمی در جذب مخاطب عام و فرهیخته به سمت این کتاب داشته است، موضوعی است که در این نوشتار به آن پرداخته شده است.
برخلاف داستان و رمان،عناصری که در نقد و بررسی آثار مکتوب در حوزه خاطرات شفاهی می توان به آنها پرداخت، محدودند و تاحدی مورد اجماع.از مهمترین این عناصر که ضعف و قوت یک مجموعه خاطره به آنها وابسته است، می توان موارد ذیل را نام برده و کارکرد آنها را در کتاب «نورالدین پسر ایران» مورد بررسی قرار داد.
نثر و لحن روایت
اولین و مهمترین خاصیتی که یک کتاب خاطره باید داشته باشد، عبارت است ازداشتن نثری ساده ، روان و فارغ از پیچیدگی های کلامی و زبانی.نویسنده کتاب «نورالدین پسر ایران» با تکیه بر تجربیات قبلی خود به خوبی توانسته خاطرات راوی را در جملاتی کوتاه،ساده و روان بیان کند.چنین نثر روانی نه کسالت و سردی نثر گزارشی را دارد و نه پیچیدگی و کارکردهای چندگانه نثر داستانی را.از همین رو مخاطب کتاب به راحتی متن را دنبال می کند و خستگی دوباره خوانی جملات گنگ و طولانی را تجربه نمی کند.آمدن برخی دیالوگها به زبان مادری راوی در متن کتاب، هر چند می تواند باعث جذابیت و لذتی مضاعف برای خوانندگان ترک زبان شود، اما قاعده خاصی در انتخاب این دیالوگ ها به چشم نمی خورد.گاه برخی ضرب المثل ها،گاه اصطلاحات خاص فرهنگ جبهه و گاه جملاتی کاملا معمولی که حاوی هیچ بار معنایی و کلامی خاصی نیستند! اما در بعد لحن روایت، نویسنده تا حد خوبی توانسته لحن روایت خود را با لحن راوی هماهنگ کند.رهایی از دخالت شخصیت نویسنده در لحن روایت خاطرات، به ویژه در نویسندگان زن که لحن خشن و به ظاهر تلخ خاطرات جنگ در تضاد با احساسات زنانه شان قرار دارد، همت و پشتکاری مضاعف می طلبد.امر مهمی که به نظر می رسد خانم سپهری با پشتوانه مطالعات جامع در حوزه دفاع مقدس و لمس واقعی تاریخ و جغرافیای جنگ توانسته به خوبی از عهده آن برآید.
مستندسازی خاطرات
گذشت زمان به خودی خود باعث فراموشی بسیاری از خاطرات و جزئیات تصویری آن از ذهن رزمندگان و جانبازان جنگ شده است.به ویژه وقتی مستنداتی از قبیل عکس،نامه،نقشه ، فیلم و… پیوست یک خاطره نباشد، یادآوری جزئیات زمانی و مکانی خاطره برای صاحب آن دشوار خواهد بود.سختی و ارزش کار یک خاطره نگار جنگ در همین مستندسازی خاطرات است.یافتن بخش های گمشده خاطرات از ذهن راوی،انطباق خاطرات با منابع مکتوب و رسمی جنگ،تکمیل و اصلاح نواقص احتمالی با استفاده از خاطرات دوستان و همرزمان راوی،ایجاد و حفظ توالی زمانی در خاطرات و … بخش هایی از پشت صحنه نوشتن یک کتاب خاطره در حوزه دفاع مقدس است که معمولا خواننده کتاب همانند تماشاگر فیلم ها از چنین پشت صحنه های پرزحمتی بی خبر است!
پاورقی های مفید و به جا ابزار مهمی است که نویسنده می تواند برای اطلاع بیشتر مخاطب و تکمیل حلقه مستندسازی خاطرات راوی، از آن استفاده کند.کتاب «نورالدین پسر ایران» از ضعف پاورقی های خود رنج می برد.شخصیت های مهمی چون آقامهدی باکری،علی تجلایی و… بدون هیچ معرفی و توضیحی در متن کتاب می آیند و می روند! در حالی که یک پاورقی خوب می توانست با معرفی چنین بزرگانی که بی شک نقش مهمی در سرنوشت جنگ داشته اند، بر اطلاعات و شناخت کلی مخاطب تاثیری مهم بگذارد. اما حسن مهم و قابل اعتنا در پاورقی ها، معرفی کتابهایی است که شامل خاطرات همرزمان راوی می باشد.این اقدام ارزشمند می تواند باعث اقبال بیشتر خوانندگان ادبیات پایداری به کتابهای ارزشمندی چون «لشگر خوبان» و «همه دوستان من» که بخشی از حماسه های ناگفته رزمندگان دلیر لشگر عاشورا را روایت می کنند، شود.
جزئی نگری
پرداخت به جزئیات لازم و پرهیز از جزئیات اضافی یک اصل کلی در روایت خاطره است. تصویرسازی در ذهن مخاطب بر اساس همین جزئیات شکل می گیرد. در این کتاب جزئی نگری خوبی در ابعاد نظامی،جغرافیایی و حتی انسانی به چشم می خورد.صحنه های مجروحیت نورالدین و شهادت برادرش صادق،نبرد جانانه داخل کانال در عملیات بدر،تمرینات سخت و فشرده غواصان در هوای سرد پاییزی،دردهای تلخ مجروحیت نورالدین و وداع با رفیق شفیقی چون امیر مارالباش صحنه های بدیعی هستند که درسایه پرداخت به جزئیات به عنوان یک تصویر تاثیرگذار برای همیشه در ذهن مخاطب حک می شود.
جذابیت خاطرات
جذابیت و گیرایی خصلتی است که به ذات خاطره مربوط است و نویسنده دخل و تصرف چندانی در آن نمی تواند داشته باشد.خاطرات رزمندگان ما به علت برخی شاخص های ذاتی ناشی از جنگ (مظلومیت،داوطلبانه بودن،ایثار،شجاعت،اعتقادی و دفاعی بودن و…) عموما دارای جذابیت هستند.اما عوامل مهم دیگری که معمولا به شخصیت راوی مربوط است، می تواند این جذابیت را افزایش یا کاهش دهد.شخصیت شوخ و دوست داشتنی «نورالدین» به عنوان رزمنده ای که همیشه در بطن حوادث حضور دارد، چاشنی جذابیت این کتاب شده است. نورالدین رزمنده ای است دلیر و شجاع با فرهنگ صمیمی روستایی که به قول خودش اهل «یک جا بند شدن» نیست. سر به سر رزمنده ها گذاشتن،پاتک های شبانه به چادر تدارکات،شوخی های عجیب و غریب، کش رفتن جاخشابی مورد علاقه از یک رزمنده مشهدی، علاقه به غذا و خوراکی حتی در بحرانی ترین شرایط جنگ و… خصوصیات غیرکلیشه ای و سانسور نشده از شخصیت نورالدین هستند که در لابلای خاطرات کتاب به تصویر کشیده شده اند.چنان رزمنده ای با چنین خصوصیات رفتاری وقتی در متن جنگ قرار می گیرد، خاطراتی جذاب و متفاوت خلق می شود که خواننده را تا پایان کتاب به دنبال خود می کشد.خواننده کتاب به همراه نورالدین در فضای خاطرات جذاب جبهه سیر می کند.«صورت»های پاک و معصوم شهدا را با حسرت تماشا می کند، صورت های مجروح و متلاشی «نورالدین» و «حاج قلی یوسف پور» را با افسوس به نظاره می نشیند و باز از تماشای «سیرت» های پاک رزمنده ها سیر نمی شود! و شاید پوزخندی هم می زند به صورت و سیرت آن روحانی ترسو که با نرفتن به خط مقدم و هفت روز ماندن در دزفول سهمیه حج می گیرد و مکه می رود!
Sorry. No data so far.